Toelichting: veengebieden en waterpeil

Versneld vernatten veenweide 
Nederland heeft zo’n zo’n 220.000 hectare aan veenweide. Op bijna alle plekken wordt er actief ontwaterd, meestal zodat tractoren erop kunnen rijden en koeien erop grazen. Door het ontwateren, verlaagt het grondwaterpeil en staat het veen meer bloot aan lucht. Dat zorgt voor oxidatie van het veen en daarbij komen broeikasgassen zoals lachgas (N2O), kooldioxide (CO2) en soms methaan (CH4) vrij. In totaal gaat het jaarlijks om zo’n 7 miljoen ton aan CO2-equivalenten uitstoot.  

1 glas melk is 1 liter benzine 
In begrijpelijke taal voor iedereen: “Elke hectare veengrond die wordt ontwaterd, stoot per jaar evenveel broeikasgassen uit als een benzine auto die 135.000 km rijdt” of “één glas melk uit veengebied, komt overeen met 1 liter benzine” aldus professor Hans Joosten die onlangs de prestigieuze milieuprijs van de Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU) heeft gekregen voor zijn onderzoek aan de verdroging van veenbodems. 

Werk aan de winkel dus! In het Klimaatakkoord is dan ook afgesproken om de uitstoot van broeikasgassen door veenweidegebieden in 2030 met 1 miljoen ton per jaar omlaag te brengen. Maar is dat wel genoeg en hoe gaan we dat dan doen?  

Professoren Fons Smolders en Leon Lamers 
Vandaag tijdens The Climate Miles spreken we met twee veenprofessoren werkzaam aan het RIBES (Radboud Institute for Biological and Environmental Sciences, Department of Aquatic Ecology and Environmental Biology, Radboud Universiteit) – Fons Smolders en Leon Lamers – over nut en noodzaak van het verhogen van het waterpeil. 

De heren zijn er duidelijk over: “We weten niet precies hoeveel CO2 we uit de lucht halen als we gaan vernatten, maar we weten zeker dat als we het peil omhooggooien we de koolstofvoorraad die in de bodem zit in ieder geval beschermen voor de toekomst. En dat gaat om grote hoeveelheden”.  

Techniek of natuurlijk?
Eén van de manieren om te voorkomen dat het veen oxideert is door omgekeerde drainage: een netwerk van slangen onder de grond waar water met druk door stroomt en zo water terugbrengt in de bodem. Hier lijkt de landbouw flink op in te zetten, waarschijnlijk omdat met deze methode de landbouw niet veel hoeft te veranderen. Probleem is echter dat er grote kosten aan zitten, dat de productie van de slangen en het openleggen van de grond zorgen voor uitstoot van broeikasgassen, en er zijn ook aanwijzingen dat de waterkwaliteit achteruitgaat. Op dit moment loopt er onderzoek naar de effectiviteit van deze maatregel in het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV). 

De meest natuurlijke manier is het stoppen met ontwateren en water terug in het gebied laten. Voor de huidige landbouw heeft dit grote consequenties: grote machines kunnen niet meer het land op, en intensieve beweiding kan niet. Toch moet we hier serieus over nadenken, zeggen de heren: “Het gaat om grote hoeveelheden broeikasgas. Als wij willen dat Brazilië de Amazone laat staan voor het klimaat, en Indonesië geen grootschalige palmolieplantages met sterke veenontwatering meer aanlegt, moeten wij ook onze eigen veenweidegebieden herstellen”. Het is dus de hoogste tijd voor omvorming naar natte natuur, of voor nieuwe vormen van landbouw.  

Veenmos 
Er is wel ándere landbouw mogelijk, zoals extensieve melkveehouderij met lichtere koeienrassen en veel weide-uren. Of de teelt van lisdodden: lekkere wortels en van de stengels kan hoogwaardig isolatiemateriaal worden gemaakt. Een andere optie is veenmos-teelt. Dit is verreweg de meest effectieve manier om de uitstoot van broeikasgassen flink te verminderen. Bij de natte teelt van veenmos wordt niet alleen de huidige koolstofvoorraad in het veen behouden, maar het legt ook nieuw CO2 vast. Het veen kan worden gebruikt als voedingsbodem voor teelt in kassen, waar nu turf uit het buitenland voor wordt gebruikt waarvoor nog steeds veel veen wordt ontwaterd en afgegraven.  

Aan de slag 
Wat nu te doen? Aan de slag natuurlijk, zeggen de heren. Klimaatverandering gaat sneller dan we verwachten en het is tijd voor een crisisaanpak. Vergoed de boeren voor hun nieuwe rol als natuurbeheerder of voor het opslaan van CO2 op hun land zoals het programma Valuta voor Veen.  

En bedenk ook wat we ervoor terugkrijgen: vele vierkante kilometers mooi natuurlijk land waar vogels en insecten goed op gedijen en waar we kunnen recreëren.